Met gratis reclamespotjes op radio en tv spoorden de Nederlandse publieke omroepen het volk wekenlang aan om te protesteren tegen de extra bezuinigingen op hun omroepen. De uiteindelijke demonstratie, op 9 oktober, tegen de regering op het Malieveld was geen succes. Slechts twee duizend mensen kwamen opdagen.
Naast de irritante spotjes werd op radio en tv door de publieke omroepen bovenmatig veel zendtijd vrijgemaakt om te discussiëren over het belang van de publieke omroep. Alleen al uit het feit dat de publieke omroep ter discussie staat, blijkt dat de tijden veranderd zijn.
Inhoud
Politieke bemoeizucht 
In verzuild Nederland betaalde iedere Nederlander 190 gulden per jaar kijk- en luistergeld. Het paarse kabinet-Kok II schafte destijds per 1 januari 2000 deze heffing af. Dat kabinet vond de aparte Dienst Omroepbijdragen te duur was en was van mening dat het innen via de belastingen efficiënter zou zijn. De publieke omroep is altijd speelbal van de politiek geweest.
Verongelijkt
Bij de recente discussies over de publieke omroep viel mij op hoe verongelijk de vertegenwoordigers van de publieke omroep zich voelen. Ze snappen maar niet dat hun argumenten niet aanslaan bij het denkende deel van de natie. De Nederlandse publieke omroep is volgens eigen zeggen extreem goedkoop en extreem goed. Omroepbazen als Henk Hagoort en Jan Slagter raken geïrriteerd als het bestaansrecht van de publieke omroep niet meer wordt erkend door hoger opgeleiden. De publieke omroep is verworden tot een “mutual admiration society” en niet ontvankelijk voor externe signalen.
Verwording
Journalisten zien zich zelf als hoeders van de democratie. Commerciële kwaliteitskranten als NRC en Volkskrant maken die ambitie nog steeds waar. De eerzucht van de publieke omroep daarentegen is totaal veranderd.
Als ik aan de publieke omroep denk, dan hoor ik Paul Witteman in een uitzending van Pauw en Witteman vragen aan John de Mol – de producent van vele vieze programma’s: “John, waar jij zo goed in ben …”. Slijmen naar collega’s, maar politici afkraken. Presentatoren als Twan Huys, Lara Rense en Margriet Vromans ondervragen altijd met een irritante, beschuldigende stem. Ze onderbreken voortdurend hun gasten, want het is hun show en niet die van de gast. Hoe het óók kan, liet Mariëlle Tweebeeke zien in het gesprek met Reinout Oerlemans en VUMC bestuurders op 23 februari 2012. Ze was briljant.
Nog steeds zie ik voor mij hoe Mathijs van Nieuwkerk in opperste aanbidding een hele DWDD uitzending wijdt aan Joop van den Ende. Reinier Oerlemans komt daarin uitgebreid in beeld en aan het woord. Zonder dat hij ook maar één keer herinnerd wordt aan zijn wangedrag bij de clandestiene filmopnamen van VU-patiënten.
Ik denk aan BNN programma’s waarin het gebruik van drugs wordt verheerlijkt. Ik denk aan PowNed hufters als Rutger Castricum en Dominique Weesie. Ik denk dat het huidige bestel beter kan worden opgeheven.
Perverse prikkels
De politiek heeft de publieke omroep in de val laten lopen. De val van de kijkcijfers. De huidige maatschappij kent twee soorten bedrijven: zij die winst moeten maken en zij die dat niet hoeven. Bedrijven zonder winstoogmerk en die ook nog eens leven van belastingen of van premies worden voortdurend publiekelijk geëvalueerd door middel van rapportcijfers. Bij basisscholen heet dat de CITO score, bij wetenschappers de h-index en bij de publieke omroep zijn dat de kijkcijfers. Je krijgt wat je beloont. Bij de publieke omroepen betekent dat heel veel sport, Paul de Leeuw, Boer zoekt vrouw, nieuwszender Radio 1 met muziek enz.
Publieke taak
De individualisering van de maatschappij is een godsgeschenk voor commerciële bedrijven – van Google, Apple, Air-France-KLM, tot banken en telecombedrijven. Ondernemingen genieten van het gebrek aan organisatie van hun klanten en van hun werknemers. Jongeren staan in de rij voor een winkel van Apple om binnen uitgekleed te worden. Daar ligt een taak voor de publieke omroep. In deze tijd zelfs de belangrijkste taak. Opkomen voor de consument. Elke dag een tv-aflevering van VARA-Kassa en elke dag een TROS-Radar tv-uitzending. Deze taak kan niet worden uitgevoerd door de commerciële omroepen en ook niet door dag- en weekbladen.
Oplossing
Er zijn twee oplossingen mogelijk om de crisis bij de publieke omroep het hoofd te bieden: de publieke omroepen worden commercieel, net zo als NRC en Volkskrant commercieel zijn en dan zijn ze voor altijd van de bemoeizucht van politicus en burger af. Of de criteria waarop de publieke omroep wordt beoordeeld, worden drastisch uitgebreid, met daaraan gekoppeld om de paar jaar een evaluatie door externe deskundigen.
